meer recent eerdere
Tapijten van licht
Breestraat Beverwijk
oplevering voorjaar 2018

KUNSTOPDRACHT VOOR 19 GOBO-PROJECTIES

Locatie
De Breestraat in Beverwijk ondergaat momenteel een grote verandering. Deze ovaalvormige straat, waarschijnlijk ontstaan in 1276, is altijd al een belangrijke plek geweest, waar handel wordt gedreven, waar markten en evenementen plaatsvinden. De afgelopen jaren heeft de Breestraat onder een slechte reputatie te leiden gehad. Echter, als je historische foto’s bekijkt, de markante positie van de straat op (oude) landkaarten en de plannen die er liggen voor de herinrichting, dan zie je een straat met een rijke geschiedenis, een sterk karakter en veel kansen.

In het huidige straatbeeld is de geschiedenis op sommige plekken nog goed zichtbaar. Mijn ontwerp gaat in op zowel de historische kwaliteiten van de locatie als de positieve visie voor de toekomst.


Een kaart van Beverwijk uit 1927, met prominente Breestraat

 


De Breestraat vroeger (in de jaren zestig ?)

 

  

 
De Breestraat nu. Nieuwbouw naast historische panden

 


Sint Agathakerk

Gobo’s
Onderdeel van de herinrichting van de Breestraat is een kunstwerk in de vorm van 19 gobo-projecties. Deze zullen tegelijk met de straatverlichting aan gaan.

Drie projecties bevinden zich bij de ingang van de straat bij het stationsplein. De overige 16 bevinden zich in het breedste deel van de straat, waar de oude marktstraat zich toont als een smal en langgerekt plein.

Thema
In de opdrachtomschrijving is het thema Winter meegegeven. De winter wordt van de vier seizoenen het meest gekenmerkt door verstilling.

Letterlijk verstilling als de temperatuur onder het nulpunt daalt en water bevriest en haar vluchtige karakter transformeert tot hard ijs. Stilte als er een dik pak sneeuw is gevallen. Dieren die hun hol opzoeken en een winterslaap houden. De natuur staakt tijdelijk haar groei, schudt haar bladeren af, wacht, wacht in stilte, tot in de lente groei, bloei en beweging volgen.

Figuurlijk verstilling omdat ook mensen, in mindere mate misschien, maar toch wel degelijk, beschutting zoeken, een warm ‘nest’.

Het thema Winter is voor mij aanleiding om met de begrippen verstilling, beschutting, thuis zijn, concentratie en vertraging te werken.

Kinheim
Tijdens research naar de Breestraat kwam ik Tapijtknoperij Kinheim op het spoor. Mijn ontwerp voor de gobo’s is hierop geïnspireerd.

In 1910 werd tapijtknoperij Kinheim opgericht door Hendrik Godefridus Polvliet. Het bedrijf stond in de Zeestraat 104 in Beverwijk. Zijn vrouw Cornelia Polvliet-van Hoogstraten was de drijvende krachtachter het bedrijf.

Kinheim tapijten stonden bekend om hun kwaliteit en de originele ontwerpen. Het wist kunstenaars aan zich te binden die de tapijten ontwierpen, zodoende ontstonden voor die tijd revolutionaire patronen, van oa Jac. Van den Bosch, Lion Cachet, Theo Nieuwenhuis en Dirk Verstraten.

Het bedrijf werd binnen tien jaar door heel Nederland bekend. Het produceerde voor het Vredespaleis in Den Haag, Paleis Soestdijk, luxe cruiseschepen en gemeentehuizen. Zodoende kon Kinheim uitbreiden en kwamen er steeds meer mensen in dienst.

In 1973 werd de zaak opgeheven. De concurrentie met machinaal gefabriceerde tapijten was niet meer bij te benen.

  
Twee Kinheim tapijten, te zien in het Museum Kennemerland

Waarom Kinheim
- aandacht geven aan de geschiedenis uit de directe omgeving van de Breestraat en aan dit unieke bedrijf.
- Met de nieuwe inrichting van de Breestraat wordt nagestreefd dat de straat, en het langgerekte plein waar de gobo’s komen, niet alleen een plek is waar mensen graag flaneren, maar ook een plek wordt waar je wilt verblijven.
- Tapijten associëren een zachte, huiselijke omgeving. In sommige (nomaden)culturen ben je thuis zodra je het tapijt hebt uitgerold. De projecties op de straat zou je kunnen zien als tapijten van licht.

_MG_9996
Ontwerp van Frits Spanjaard

- Het knopen van tapijten is een traag en geconcentreerd proces. Ik vind dit goed aansluiten bij het thema, zoals hierboven omschreven. Vertraging en concentratie zijn in mijn eigen werk ook twee belangrijke elementen. Ik maak zowel snelle als arbeidsintensieve tekeningen. De tekeningen waar patronen op te zien zijn, zijn niet alleen tijdrovend om te maken, de veelheid van vormpjes vertraagt ook de blik. Vaak kom ik tijdens langdurige, repeterende bewegingen op nieuwe ideeën. Maar ook het kijken naar dit soort patronen, kan een effect hebben waarbij je een beetje afdwaalt met je gedachten.



Combinatie van grillige vormen en symmetrie

- Handgeknoopte tapijten zijn anders dan machinaal gefabriceerde tapijten. Bij handgeknoopte tapijten tref je onregelmatigheden aan. Een rechte lijn loopt nooit echt helemaal recht. Hoe meer je inzoomt op de afbeelding, hoe meer onregelmatigheden je ziet. Ik zie dit als een kwaliteit. Het toont de hand van de maker, de uren arbeid, het moment waarop de aandacht wellicht even verslapte of de knoop niet dicht genoeg werd aangetrokken.

Ook hier is een parallel met mijn eigen tekeningen. Hoe geconstrueerd of precies een tekening er ook uitziet, er zijn altijd plekken te vinden met onregelmatigheden. Waar de kwast een beetje uitschoot, het mesje iets schuiner sneed dan verwacht, het papier wat meer kreukte of de inkt vlekte. Al deze sporen zijn onderdeel van het werk, dat een uitkomst is van zowel geplande handelingen als toevalligheden.


De lijnen in dit Kinheim-tapijt lopen niet precies recht

Andere associaties
Naast Kinheim dienden er zich gedurende het vooronderzoek ook andere bruikbare aanknopingspunten aan:

  
De glas-in-lood vensters en plattegrond van de Sint Agathakerk


De koepel van de Sint Agathakerk


Een karrewiel. De plaatsing van de gobo’s is op het punt waar vroeger de karren hun draai konden maken



Zentuin. De hark die sporen nalaat in het grind kun je vergelijken met de kwast die sporen nalaat op het papier


'Mandala' is het Sanskriet woord voor cirkel. Mandala’s dienen om concentratie en meditatie te ondersteunen

De gobo’s
Elke projectie heeft een doorsnede van ongeveer vijf meter, is een uniek en opzichzelfstaand beeld, maar vormt met de overige gobo’s een eenheid. De ontwerpen zijn geschilderd en getekend op papier, de projecties kun je zien als een vertaling van een tekening in licht. Om zoveel mogelijk van de details uit de originele tekening over te brengen op de gobo, zal een full colour glasgobo gebruikt worden.

De ontwerpen zijn allemaal cirkelvormig, om zo een eenduidig beeld te creëren in de veelzijdige omgeving die de Breestraat is. De projecties zijn op de straat, je kunt ze dus van alle kanten bekijken. De ontwerpen zullen geen boven- of onderzijden hebben. Het zijn abstracte beelden, multi-interpretabel, die je van alle kanten kunt zien.

Daarnaast maak je met de cirkel zo economisch mogelijk gebruik van het bereik van de projector. Je kunt er het grootste oppervlak mee bestrijken.

Interactie
Voorbijgangers kunnen in een projectie gaan staan. Een projectie zou je kunnen zien als een ‘podium’. Je kunt er jezelf, letterlijk, in de schijnwerpers plaatsen, om bijvoorbeeld een dansje te doen, een pose aan te nemen, gekke schaduwen te maken of jezelf mooi uit te lichten. In mijn voorstel is dat niet storend, eerder een meerwaarde van het werk. Het zou betekenen dat het werk niet alleen met de plek integreert maar ook met de mensen die er vertoeven. Het lijkt me een meerwaarde als foto's van interacties gaan circuleren op internet en social media.

Technisch
De gobo van bovenaf gezien is rond. Je ziet de tekening zoals die oorspronkelijk gemaakt is, vertaald in licht, en sterk uitvergroot. De gobo gezien vanaf de straat ervaar je dan ook als een cirkel, maar zie je als een ovaal. Zodra je je rond de gobo verplaatst, veranderd het aangezicht van de gobo.

   
Vertekening van het patroon wanneer je het ontwerp van verschillende kanten bekijkt

Je kunt het vergelijken met de witte pijlen op de weg. Vanuit de auto zie je een pijl in goede verhoudingen, bekijk je de pijl vanaf de zijkant, dan zie je hoe uitgerekt hij is. Met de vormgeving van de pijl is rekening gehouden met het zichtpunt van de bestuurder.

Ik probeer om in mijn ontwerp deze vertekening tot een meerwaarde van het ontwerp te maken. Door te spelen met die vertekening nodig ik de toeschouwer uit om rond of door de gobo heen te lopen en te kijken hoe het beeld transformeert.

De zwarte delen in het ontwerp zijn op de gobo de plek waar geen licht doorheen komt. De witte delen zijn het helderste onderdeel en zullen de plekken op de gobo zijn waar het meeste licht doorheen komt. Alle overige tinten zitten tussen deze twee uitersten in.

Zwart en wit zijn in de ontwerpen opgenomen door zowel op zwart als wit papier te tekenen. In de zwarte delen van de tekening zal in de gobo worden vertaald als 'geen licht', de witte delen zullen juist het felst zijn. Op de zwarte plekken zal de straat(kleur) onderdeel van het beeld worden. Het beeld is niet een ‘plakplaatje’, maar probeert onderdeel te zijn van de omgeving.


situatieschets 1

situatieschets 2